Neuroblastoma adalah barah yang paling utama ditemui di kalangan bayi. Selepas ketumbuhan otak, ketumbuhan neuroblastoma merupakan ketumbuhan kanser yang kedua paling kerap berlaku di kalangan kanak-kanak berusia bawah 5 tahun. Kadang-kala, ia juga boleh berlaku di kalangan kanak-kanak yang lebih dewasa. Insiden barah ini ialah sebanyak 3-5% daripada insiden barah secara am di kalangan kanak-kanak.
Punca Asal
Ia didapati berasal dari sel primitif/pra-matang yang dipanggil “neuroblast” yang merupakan sebahagian dari sistem saraf utama. Sel-sel ini terdapat di beberapa kawasan dalam badanseperti di leher, dada, perut dan berhampiran tulang belakang. Sel-sel ini secara beransur-ansur berubah menjadi sel-sel saraf yang matang dan membentuk satu rangkaian sistem saraf pusat. Walau bagaimanapun, di dalam kes neuroblastoma, akibat daripada mutasi genetik, sel-sel ini terus membiak di luar kawalan sehingga terbentuk sebuah ketumbuhan atau tumour. Seperti tumor pepejal yang lain, ia juga mempunyai peringkat atau tahap, dari I hingga IV.
Neuroblastoma biasanya timbul di dalam dan sekitar kelenjar adrenal yang terletak di atas buah pinggang. Tetapi ia boleh timbul daripada mana-mana kawasan di mana terdapat sel-sel saraf.
Imej I – Imbasan CT abdomen menunjukkan tumor
yang timbul daripada kelenjar adrenal kiri
Sumber : https://www.physio-pedia.com/Neuroblastoma
Penyebab
Pada kebanyakan pesakit, penyebabnya masih tidak dikenalpasti. Walau bagaimanapun, terdapat peratusan kecil pesakit dimana penyakit ini didapati diwarisi secara genetik (jenis kekeluargaan).
Tanda-Tanda & Simptom
Tanda-tanda dan gejala klinikal ketumbuhan ini berbeza-beza, bergantung kepada tapak asal dan tahap penyakit ini.
- Tumor yang berasal daripada perut mungkin hadir sebagai sebuah ketumbuhan yang dapat di rasai,sakit perut atau perubahan tabiat membuang air besar seperti cirit-birit.
- Neuroblastoma yang timbul di bahagian dada boleh menyebabkan batuk dan semput, atau perubahan pada mata seperti melabuh kelopak mata dan perbezaan saiz anak mata (sindrom Horner)
- Gejala lain termasuk ketulan atau bengkak di bawah kulit, biji mata yang tertonjol keluar (proptosis), lebam di sekeliling mata, demam berterusan yang tidak diketahui puncanya, hilang berat badan, sakit tulang serta pucat. Terdapat juga situasi dimana kanak-kanak dibawa kepada pemerhatian doktor atas sebab-sebab lain dan bengkak atau ketulan dikesan secara kebetulan.
Ini adalah senario sebenar yang berlaku di kebanyakan negara. Data kami menunjukkan bahawa kebanyakan pesakit telah dibawa kepada pemerhatian perubatan pada peringkat III dan IV. Kadang-kadang, kanak-kanak pada asalnya diperiksa dan dirawat di pusat perubatan atas sebab-sebab perubatan lain seperti demam yang berpanjangan, pucat atau sakit pada bahagian tulang. Namun, hasil penyiasatan yang seterusnya mendapati kanak-kanak ini menghidap neuroblastoma.
Jarang sekali, penyakit ini didiagnosis secara kebetulan melalui ujian ultrasound ke atas bayi semasa di dalam kandungan ibu. Ini adalah jenis kongenital dan pesakit ini mempunyai potensi sembuh yang baik kerana pengesanan awal.
Neuroblastoma merupakan salah satu ketumbuhan kanser yang sukar dikesan pada peringkat awal (tahap I-II). Pesakit tidak menunjukkan simpton-simpton awal walaupun kanser tersebut telah tumbuh dan membiak pada sesuatu bahagian badan. Ini adalah disebabkan kedudukan ketumbuhan ini yang kebanyakannya berada jauh di dalam badan. Ia hanya dikesan apabila ketumbuhan itu telah membesar pada sesuatu saiz, yang dapat dirasakan sama ada oleh doktor yang menjalankan pemeriksan fizikal ataupun oleh ibubapa pesakit itu sendiri. Atau mereka dibawa ke perhatian perubatan setelah ianya mendatangkan ketidakselesaan kepada kanak-kanak. Kebanyakan masa, tumor ini tidak menyakitkan. Apabila tapak asal ketumbuhan itu terletak berhampiran dengan tulang belakang (kawasan paraspinal), tumor itu boleh memasuki terusan tunjang . Ini akan mengakibatkan anak-anak itu mengalami ganguan saraf seperti lumpuh tangan atau kaki serta hilang keupayaan untuk mengawal pembuangan air besar dan kecil. Kanak-kanak sebegini perlu dibawa ke hospital dengan segera untuk rawatan kecemasan.
Imej II – Tumor yang timbul dari kawasan paraspinal
Sumber : https://www.omicsonline.org/singapore/neuroblastoma-peer-reviewed-pdf-ppt-articles/
Sekitar 40-60% daripada neuroblastoma yang tumbuh di dalam abdomen boleh juga menyebabkan tekanan darah tinggi (hypertension). Kanak-kanak ini perlu diberi rawatan bagi mengawal tekanan darah tinggi tersebut sehingga penyakit ini dirawat sepenuhnya. Terdapat peratusan kecil pesakit yang mengalami kesukaran untuk bernafas.
Jarang-jarang sekali, akan ada kes di mana pesakit menunjukkan simptom sindrom paraneoplastic seperti pergerakan mata yang pantas dan pergerakan badan yang terhuyung-hayang.Sekitar 40-60% daripada neuroblastoma yang tumbuh di dalam abdomen boleh juga menyebabkan tekanan darah tinggi (hypertension). Kanak-kanak ini perlu diberi rawatan bagi mengawal tekanan darah tinggi tersebut sehingga penyakit ini dirawat sepenuhnya. Terdapat peratusan kecil pesakit yang mengalami kesukaran untuk bernafas.
Imej III – Imbasan CT toraks menunjukkan
tumor yang timbul dalam rongga dada
Sumber : https://radiopaedia.org/articles/neuroblastoma
Imej IV – Kesan yang menyerupai lebam di kedua-dua belah
kelopak mata; bayi ini mungkin mengidap neuroblastoma
Sumber : https://www.physio-pedia.com/Neuroblastoma
Penyiasatan Perubatan
Jika neuroblastoma disyaki , pesakit perlu menjalani beberapa ujian dan prosedur.
Ini termasuk:
- Ujian darah seperti kiraan darah untuk melihat tahap sel-sel darah merah, putih serta platelet. Apa-apa yang tidak normal boleh mencadangkan bahawa penyakit ini mungkin telah merebak ke sum-sum tulang.
- Ujian air kencing untuk mengesan tahap sebatian kimia yang dikenali sebagai catecholamines yang dihasilkan oleh tumor.
- Kajian pengimejan seperti ultrasound , X- ray dan imbasan CT untuk menentukan dengan tepat tapak asal. Di samping itu, imbasan juga akan memberi maklumat lanjut mengenai tahap tumor , serangan tumor kepada struktur disekeliling serta penyebaran tumor kepada organ lain seperti paru paru, sistem limfa dan hati.
- Pengambilan sampel tisu untuk dianalisa ( biopsi). Ini penting kerana ia memberikan pengesahan yang tepat akan penyakit ini .
- Pengambilan sampel sumsum tulang iaitu ‘bone marrow aspiration ( BMA ) dan trephine biopsi bagi mengesan peglibatan sum sum
Kebiasaannya kedua prosedur akan dilakukan dalam sesi yang sama di bawah pembiusan am. Maklumat ini penting bagi pakar onkologi dan pakar bedah yang merawat pesakit untuk merancang rawatan termasuk pembedahan bagi membuang ketumbuhan tersebut.
Imbasan khas lain yang perlu dijalani oleh pesakit ialah imbasan tulang dan imbasan MIBG (metaiodobenzylguanidine). Imbasan ini akan memberikan maklumat mengenai penyebaran jauh kanser tersebut. Prosedur ini memerlukan pesakit untuk berbaring masih selama beberapa minit manakala imej diambil dan ini boleh menimbulkan beberapa kesukaran terutama untuk kanak-kanak yang lebih muda. Mereka biasanya akan di beri suntikan pelali (sedatif) untuk tidur supaya prosedur boleh berjalan dengan lancar.
Di samping itu, terdapat kelainan atau ‘abnormality” tertentu di dalam kromosom atau gen yang boleh dikenal pasti dari biopsi tisu. Kehadiran atau ketiadaan ‘abnormality” ini memberi kesan kepada prognosis kanser ini dan digunakan oleh doktor dalam perancangan rawatan.
Tahap barah
Tahap barah dikenal-pasti berdasarkan keputusan pemeriksaan dan penyiasatan yang dijalankan. Seperti yang dinyatakan sebelum ini, ia boleh dibahagikan kepada 4 tahap seperti berikut :
Tahap I – Ketumbuhan masih bertumpu di tempat asal. Nodus limfa di kawasan sekitar masih bebas dari serangan sel ketumbuhan.
Tahap II – Ketumbuhan telah merebak keluar sedikit dari tempat asal. Ketumbuhan ini berkemungkinan tidak dapat di buang sepenuhnya apabila sampel tisu dianalisa secara halus. Nodus limfa di kawasan sekitar boleh ada ataupun tiada tanda serangan sel ketumbuhan. Walaubagaimanapun, nodus limfa di kawasan bertentangan adalah negatif bagi rebakan kanser.
Tahap III – Ketumbuhan yang lebih besar yang boleh melangkaui bahagian tengah badan atau ketumbuhan yang kekal di satu bahagian tetapi nodus limfa di kawasan bertentangan adalah positif dengan sel-sel neuroblastoma. Tahap ini juga boleh berlaku akibat tumpahan lelehan ketumbuhan ketika pembedahan atau jika didapati tompok-tompok rebakan dijumpai di tempat lain dalam abdomen, contohnya peritoneum (lapisan membran yang menyeliputi abdomen).
Tahap IV – Rebakan kanser sel melalui salur darah (metastasis) ke bahagian yang jauh seperti nodus limfa yang jauh, sumsum tulang, hati, kulit dan tulang.
Tahap IVS – Tahap ini adalah terhad kepada bayi yang mengalami kawasan rebakan yang khusus seperti kulit, hati atau kurang dari 10% penglibatan sumsum tulang.
Imej V – Rajah menunjukkan tumor neuroblastoma timbul
daripada kelenjar adrenal kiri di peringkat yang berbeza.
Imej VI – Tempat yang berbeza akibat penyebaran neuroblastoma
Rawatan
Rawatan adalah berbeza-beza dan bergantung kepada beberapa faktor seperti umur pesakit, tahap penyakit ini dan kehadiran/ketidakhadiran beberapa faktor ramalan terutama pada kromosom dan gen. Berdasarkan ini, pesakit boleh dibahagikan kepada kumpulan berisiko yang rendah, risiko sederhana dan kumpulan berisiko tinggi.
Rawatan yang diberikan kepada seorang kanak-kanak akan bergantung kepada kumpulan mana beliau diletakkan. Terapi merangkumi pembedahan, kemoterapi dan / atau radioterapi.
Pembedahan – Dalam modaliti ini, kanak-kanak akan menjalani pembedahan untuk membuang ketumbuhan tersebut. Bagi pesakit yang berada dalam kumpulan berisiko rendah dan subjenis tertentu kumpulan berisiko pertengahan, kemungkinan besar hanya rawatan ini sahaja yang diperlukan.
Sama ada ketumbuhan dapat dibuang sepenuhnya atau tidak akan bergantung kepada saiz dan lokasi . Ketumbuhan yang terletak berdekatan dengan atau melekat kepada organ-organ atau struktur penting seperti saluran darah utama mungkin tidak dapat dibuang sepenuhnya.. Dalam kes- kes seperti ini pakar bedah akan membuang sebanyak tumor yang mungkin. Selepas itu kaedah lain seperti kemoterapi atau radioterapi akan digunakan untuk membunuh sel-sel kanser yang masih tertinggal.
Kemoterapi – ini melibatkan penggunaan ubat-ubatan untuk memusnahkan sel-sel kanser. Pesakit dalam kumpulan berisiko sederhana dan neuroblastoma berisiko tinggi akan menerima kombinasi ubat-ubatan untuk mengecutkan tumor dan juga untuk membunuh sel-sel tumor yang telah merebak ke organ-organ lain. Kemoterapi selalunya diberikan sebelum pembedahan untuk meningkatkan peluang ketumbuhan dapat dibuang sepenuhnya. Akan tetapi, kemoterapi boleh memberi kesan sampingan kepada sel-sel yang sihat.
Radioterapi – Dalam modaliti ini pancaran sinar X bertenaga tinggi digunakan untuk membunuh sel-sel tumor. Pesakit dalam kumpulan risiko yang rendah atau sederhana yang telah menerima kemoterapi dan menjalani pembedahan, berkemungkinan perlu menerima rawatan radioterapi sekiranya rawatan sebelumnya tidak menunjukkan kesan yang baik . Pesakit kumpulan yang berisiko tinggi yang membentuk sebahagian besar daripada pesakit neuroblastoma biasanya menerima ketiga tiga kaedah terapi.
Gabungan terapi yang terdiri daripada kemoterapi, pembedahan dan ±radioterapi merupakan rawatan konvensional yang standard bagi neuroblastoma.
Beberapa kaedah rawatan yang baru telah muncul dalam beberapa tahun kebelakangan ini, Tujuan utama ialah untuk meningkatkan peluang sembuh bagi pesakit yang berada didalam kumpulan berisiko tinggi. Ini termasuk kemoterapi berdos tinggi diikuti dengan pemindahan sel stem dari pesakit sendiri ( autologous stem cell transplant), terapi biologi dan imunoterapi. Imunoterapi menggunakan ubat yang merangsang sistem imun badan untuk membunuh sel-sel kanser. Beberapa pusat di luar negara menggunakan MIBG sebagai satu bentuk rawatan. Kecuali pemindahan sel stem, kaedah lain masih belum dilaksanakan di Malaysia memandangkan kos yang tinggi dan sumber yang terhad.
Ramalan Kesudahan Penyakit (prognosis)
Kanak-kanak di bawah umur 1 tahun yang didapati mengidap ketumbuhan neuroblastoma pada peringkat I atau II mempunyai potensi yang tinggi untuk sembuh sepenuhnya. Walaubagaimana pun, ini hanya akan berlaku sekiranya kanak-kanak ini tidak mempunyai faktor-faktor genetik yang tidak baik pada ketumbuhan tersebut. Pesakit di dalam kumpulan berisiko tinggi adalah yag paling sukar untuk dirawat. Sejarah perubatan telah menunjukkan bahawa pesakit-pesakit ini berkemungkinan besar tidak akan menunjukkan respon yang baik terhadap rawatan standard yang diberikan. Mereka ini juga berisiko tinggi untuk mengalami ulangan penyakit tersebut (relapse) walaupun telah berjaya menjalani rawatan sebelum ini.
Pesakit yang dilabelkan sebagai tahap IVS mempunyai kebarangkalian yang agak tinggi untuk terlepas daripada menerima rawatan standard neuroblastoma sekiranya ketumbuhan tersebut tidak mendatangkan simpton atau tanda-tanda yang boleh membahayakan pesakit. Sejarah perubatan juga telah menunjukkan bahawa pesakit-pesakit ini mempunyai potensi untuk sembuh secara semulajadi disebabkan resolusi spontan yang dipamerkan oleh ketumbuhan ini. Oleh itu, walaupun ketumbuhan neuroblastoma mereka ini berada pada tahap IV, ramalan kesudahan penyakit mereka adalah bagus.
Rawatan kanser kanak-kanak melibatkan pasukan pelbagai disiplin yang terdiri daripada pakar onkologi pediatrik, pakar bedah pediatrik, pakari radioterapi, pakar radiologi, pakar rawatan rapi, pakar patologi serta juga jururawat terlatih dan paramedik. Di Malaysia, perkhidmatan ini boleh didapati di Institut Pediatrik, Hospital Kuala Lumpur (IPHKL), Pusat Perubatan Universiti Malaya (PPUM), Hospital Universiti Kebangsaan Malaysia (HUKM), Hospital Besar, Pulau Pinang, Hospital Raja Perempuan Bainun, Ipoh, Hospital Sultan Ismail , Johor Bharu, Hospital Universiti Sains Malaysia, Kota Bharu, Hospital Besar, Kuching, Wanita & kanak-kanak Hospital Sabah, Sabah dan Sime Darby Medical Center (SDMC).
| Semakan Akhir | : | 29 Jun 2016 |
| Penulis | : | Dr. Nazzlin Dizana bt. Din |
| Penterjemah | : | Dr. Nazzlin Dizana bt. Din |
| Akreditor | : | Dr. Eni Juraida bt. Abdul Rahman |
